Học 30 ngoại ngữ có khó không?

Hầu hết chúng ta gặp trở ngại với các cụm từ đơn giản, nhưng học ngoại ngữ không cần phải phức tạp như vậy.

Ngoài một ban công đầy nắng ở Berlin (Đức), Tim Keeley và Daniel Krasa đang “đấu khẩu” bằng nhiều thứ tiếng. Đầu tiên là Đức, sau đến Hin-di (Ấn Độ), tiếng Ne-pal, tiếng Ba-lan, tiếng Croatia, tiếng Trung Quốc và Thái Lan – họ sử dụng 1 ngôn ngữ để tạo cuộc hội thoại trơn tru, nhuần nhuyễn rồi chuyển sang 1 thứ tiếng khác. Cùng với nhau, họ đã nói khoảng 20 thứ tiếng khác nhau.

Quay vào bên trong, tôi tìm ra môt nhóm nhỏ các “twister” trao đổi ngôn ngữ. Số khác tập trung thành ba người, chuẩn bị một trò chơi “nói nhanh” bao gồm nói và dịch 2 thứ tiếng khác nhau cùng một lúc. Trò chơi trở này nghe có vẻ đau đầu, nhưng chúng thật ra khá đơn giản. Một phụ nữ tên Alisa nói với tôi: “Đây chỉ là một tình huống thường ngày của chúng tôi”.

Có thể khá khó khăn để học một ngôn ngữ. Vâng, tôi đang ở Berlin trong một cuộc gặp gỡ tiếp xúc với nhiều thứ tiếng, một cuộc gặp của 350 người có thể nói đa ngôn ngữ – một số khác là Manx, Klingon và Saami, nói ngôn ngữ của những người chăn gia súc ở Xcăng-đi-na-vi. Thực vậy, có một tỷ lệ đáng kinh ngạc của những người “đa ngôn ngữ” như Keeley và Krasa, những người có thể nói ít nhất 10 ngôn ngữ. Một trong người biết nhiều thứ tiếng giỏi nhất mà tôi gặp ở đây là Richard Simcott, trưởng nhóm 1 đội “đa ngôn ngữ” tại công ty tên là eModeration – anh ấy nói tới 30 ngôn ngữ.

Với một chút kiến thức về tiếng Ý và biết cơ bản về Đan-mạch, tôi cảm thấy hơi lạc loài giữa những người đa ngôn ngữ này. Người ta nói bạn nên học từ những người tốt nhất, do đó tôi ở đây để cố gắng khám phá ra những bí quyết của họ.

Khi bạn nghĩ đến việc thử thách bộ não, sẽ không ngạc nhiên hầu hết nếu bạn tìm một ngôn ngữ khó. Chúng ta có nhiều hệ thống ghi nhớ khác nhau và làm chủ một ngôn ngữ khác yêu cầu toàn bộ các hệ thống đó. Với bộ nhớ về thủ tục – một chương trình tốt để hoàn thiện một trọng âm, bộ nhớ khai báo có khả năng ghi nhớ nhanh (ít nhất 10,000 từ mới nếu bạn muốn trở nên thành thạo ngôn ngữ bản địa, không chỉ là ngữ pháp). Ngoài ra, trừ khi bạn muốn nói giống một con rô-bốt, những câu và từ cần được nói ra bởi đầu lưỡi với những sự ngắt quãng, nghĩa là chúng được lên chương trình bởi cả hai bộ nhớ ý thức và tiềm thức.

 “Nói nhiều ngoại ngữ ngăn chặn chứng mất trí nhớ từ 5 năm trở lên”

Rất khó để tâm trí hoạt động với công suất tốt nhất, tuy nhiên, người ta cho rằng bạn có thể thử cách rèn luyện não bộ theo cách tốt nhất. Rất nhiều nghiên cứu cho rằng những người đa ngôn ngữ có thể cải thiện sự tập trung và trí nhớ, và điều này có thể cung cấp một “sự tích lũy nhận thức” để trì hoãn sự xâm nhập của chứng mất trí. Nhìn vào những trải nghiệm của người nhập cư, Ellen Bialystok tại Đại học York tại Canada đã thấy rằng nói hai ngôn ngữ sẽ ngăn chặn chứng mất trí trong 05 năm. Với những người biết 3 ngôn ngữ, sẽ đẩy lùi trong 6.4 năm so với người chỉ biết một ngôn ngữ, trong khi đó những người thành thạo từ 4 ngôn ngữ trở lên, sẽ được tận hưởng thêm 09 năm với nhận thức khỏe mạnh.

Nếu bạn muốn minh mẫn khi tuổi đã về già thì việc học một ngôn ngữ có thể là cách tập luyện thần kinh tốt nhất.

“Học một ngôn ngữ mới khi bạn đã trưởng thành dễ dàng hơn so với bạn nghĩ”

Cho đến gần đây, nhiều nhà thần kinh học cho rằng hầu như chúng ta đã quá già để đạt tới sự thuần thục như người bản ngữ khi nói một ngôn ngữ mới, theo “giả thiết về thời điểm quan trọng”, có một cửa sổ hẹp trong tuổi thơ nơi chúng ta thu thập những sắc thái của một ngôn ngữ mới. Theo nghiên cứu của Bialystok, dù điều này có thể hơi phóng đại, cô cho rằng khả năng của chúng ta sẽ suy giảm khi chúng ta có tuổi.

Chắc chắn là rất nhiều người nói đa ngôn ngữ tôi gặp ở Berlin đã làm chủ những ngôn ngữ này khi họ đã có tuổi. Keeley lớn lên tại Florida, nơi anh tiếp cận với những người nói tiếng Tây Ban Nha tại trường học. Lúc còn nhỏ, anh ấy từng hòa âm cho một chương trình radio âm nhạc quốc tế – mặc dù không có khả năng hiểu một từ. “Đó như là âm nhạc dành cho tôi” – anh ấy nói. Nhưng chỉ tới khi anh ý trưởng thành và bắt đầu du lịch vòng quanh thế giới – đầu tiên là Colombia, nơi anh ấy bắt đầu học tiếng Pháp, Đức và Bồ Đào Nha tại trường đại học. Sau đó anh ấy chuyển về Thụy Sĩ và miền đông Châu Âu trước khi tới Nhật Bản. Anh ấy bây giờ nói thành thạo ít nhất 20 ngôn ngữ, tất cả hầu hết đều khi anh ấy trưởng thành. Anh ấy cho rằng: “Giả thiết về thời điểm quan trọng chỉ là điều ngớ ngẩn”.

Những người nói được nhiều ngôn ngữ thường có xu hướng “sống” trong ngôn ngữ đó bằng và gắn kết với văn hóa của nó.

Và câu hỏi đặt ra là, những người đa ngôn ngữ đã làm chủ nhiều thứ tiếng như thế nào – và chúng ta có thể mô phỏng lại họ được không? Thực sự, họ có thể có nhiều động lực hơn so với người khác. Rất nhiều người như Keeley, đều là những người đi vòng quanh thế giới, di chuyển từ nước này qua nước khác, thu thập những ngôn ngữ nơi họ đi qua. Đôi khi họ thành công và đôi khi thất bại.

Với những mục tiêu tốt đẹp, rất nhiều người trong chúng ta nỗ lực để nói một ngôn ngữ khác thật thành thạo. Keely hiện tại đang viết một cuốn sách về “Các yếu tố xã hội, tâm lý và cảm xúc hỗ trợ cho việc nói nhiều ngôn ngữ” hơn việc cho rằng đó đơn giản chỉ cần sự thông minh. Anh ấy nói: “Tôi không nghĩ đó là nhân tố chính, mặc dù nó làm cho khả năng phân tích nhanh nhạy hơn”

Thay đổi văn hóa

Thay vào đó, anh ấy nghĩ chúng ta nên nhìn vào trí tuệ, vào những khía cạnh sâu hơn của cá nhân. Học thuyết của Keeley là học một ngôn ngữ mới khiến bạn nhận thức lại bản thân – và nhà ngôn ngữ học giỏi nhất thường thực hiện tốt việc nhận diện ra điều mới. Anh ấy nói: “Bạn sẽ trở thành một người luôn sẵn sàng thay đổi”.

Nhà tâm lý hiểu rõ những từ ngữ họ nói liên quan tới sự đồng nhất của bản thân họ. Những lối nói rập khuôn cho rằng người Pháp thì lãng mạn hơn hoặc người Ý thì đam mê hơn, mỗi ngôn ngữ đều liên quan tới chuẩn mực văn hóa mà có thể ảnh hưởng tới cách bạn hành xử – ví dụ, đơn giản như bạn coi trọng việc nói một cách tự tin thẳng thắn hay việc phản hồi nhẹ nhàng. Quan trọng là, rất nhiều nghiên cứu cho rằng những người đa ngôn ngữ thường thực hiện những hành vi theo ngôn ngữ mà họ nói.

Kết giao bạn bè là động lực giúp những người có thể nói được nhiều ngôn ngữ phát triển khả năng của họ.

Ngôn ngữ khác nhau cũng có thể gợi ra những ký ức khác nhau trong cuộc sống của bạn –tác giả Vladimir Nabokov đã khám phá ra khi viết cuốn tự truyện của ông ấy. Một người Nga bản ngữ viết bằng ngôn ngữ thứ hai lần đầu tiên, và đó là tiếng anh, với sự khó khăn, ông đã nhận ra rằng “Trí nhớ của tôi đã hòa hợp với âm nhạc trầm lắng của người Nga, nhưng giờ nó lại tập trung vào tiếng anh”. Khi công bố lần cuối cuốn hồi ký, ông ấy quyết định dịch cuốn hồi ký về ngôn ngữ mẹ đẻ, nhưng theo những ngôn từ của người Nga, ông ấy nhận ra rằng những ký ức của ông ấy bắt đầu đưa ra những ký ức và quan điểm mới. Aneta Pavlenko, tác giả cuốn sách trí tuệ song ngữ, đại học Temple ở Philadelphia cho rằng “Bản tiếng Nga của ông ấy khác rất nhiều khi ông ấy dịch lại từ tiếng anh”.

Keeley – chuyên gia về trao đổi văn hóa tại Đại học Kyushu Sangyo ở Nhật Bản, cho rằng sự kháng cự lại quy trình tái tạo có thể ngăn cản bạn học hỏi một ngôn ngữ khác. Anh ấy gần đây đang thực hiện một cuộc khảo sát về những người Trung Quốc học tiếng Nhật Bản nhằm kiểm tra “độ thẩm cảm” – với những câu hỏi như “Tôi dễ dàng đặt bản thân vào vị trí của người khác và tưởng tượng họ cảm thấy thế nào” hoặc “Tôi có thể làm người khác ấn tượng” và “Có hay không bạn có thể thay đổi ý kiến của bạn để phù hợp với những người xung quanh”. Ông ấy cho rằng những người có điểm cao về những đặc điểm này có độ thành thạo cao hơn trong ngôn ngữ của họ. 

“ Đó không chỉ là khối lượng thời gian bạn dành cho việc học và sử dụng ngôn ngữ”.

Tại sao lại vậy? Thật hiển nhiên là khi bạn đồng cảm với ai đó, bạn dường như bắt chước họ – một cách khá dễ dàng cho việc cải thiện học ngoại ngữ. Nhưng chấp nhận việc đồng nhất và những ký ức liên quan có thể giúp bạn không lo lắng về tiếng mẹ đẻ – bằng cách xây dựng các hàng rào của hệ thần kinh giữa các loại ngôn ngữ. “Phải có một vài căn nhà trong tâm trí của bạn cho mỗi ngôn ngữ và văn hóa và những trải nghiệm liên quan, nhằm giữ cho các ngôn ngữ duy trình trạng thái hoạt động và không bị trộn lẫn với nhau”. Keeley cho rằng: “Không chỉ là tổng thời gian bạn dành cho việc học và sử dụng ngôn ngữ. Chất lượng của thời gian và cảm xúc của bạn là rất quan trọng”. Thực vậy, điều này có thể giải thích tại sao Keeley có thể chuyển đổi dễ dàng giữa 20 loại ngôn ngữ.

Với tất cả những người nói đa ngôn ngữ, Michael Levi Harris là người có thể chứng minh nguyên lý này tốt nhất. Một diễn viên được đào tạo là Harris cũng có kiến thức sâu về 10 ngôn ngữ và hiểu trung bình hơn 12 ngôn ngữ. Đôi khi, đam mê của anh ấy dẫn anh đến với một số khó khăn. Anh ấy đã thấy một quảng cáo online về gặp gỡ người Malta. Khi lên đường anh ấy hi vọng tìm thấy một nhóm người Malta, anh đi vào một phòng toàn những phụ nữ trung tuổi cùng với những chú chó của họ – một trải nghiệm của anh ấy gần đây tại bộ phim “Người đa ngôn ngữ”. Bạn có thể thấy qua giới thiệu phim sau:

Khi tôi gặp anh ấy tại một quán café gần trường đào tạo nhạc và điện ảnh Guildhall tại London anh ấy dễ dàng phát âm theo giọng Anh – Anh dù là người New york bản địa. Dáng điệu của anh ấy như một con người mới. “Tôi không hoàn toàn cố ý thay đổi tính cách hay con người mình. Nhưng nó đã xảy ra và tôi biết rằng tôi đã khác”.

Điều quan trọng là, Harris nghĩ rằng bất kỳ ai có thể học để chấp nhận một văn hóa mới theo cách này – và anh ấy có vài mẹo để bắt đầu như thế nào, dựa trên kinh nghiệm thực hiện của mình. Điều quan trọng là cố gắng mô phỏng mà không quan tâm tới đánh vần các từ. Anh ấy nói “Mọi người đều có thể nghe và lặp lại”. Bạn có để bản thân trở nên phóng đại giống như một diễn viên, có thể có thái độ thái quá trong vai diễn – đó là một phần chủ yếu của cách thức. Trong cảnh đầu tiên, bạn nói rất lớn, sau đó đạo diễn nói OK và giọng giảm xuống. “Bạn có thể làm tương tự như vậy với một ngôn ngữ.” Anh ấy cũng gợi ý xem xét cẩn thận về biểu cảm của khuôn mặt – do nó có thể tạo nên âm lượng. Ví dụ nói khi bạn hơi trề môi thì âm thanh sẽ nghe giống tiếng Pháp hơn.

Diễn viên kịch có thể dạy cho chúng ta một cách tốt hơn để học ngôn ngữ mới.

Cuối cùng, anh ấy cho rằng bạn nên vượt qua sự xấu hổ với việc tạo ra những âm thanh “lạ” ví dụ như là âm ở yết hầu trong tiếng Ả-rập. “Bạn phải hiểu rằng đó không phải tiếng nước ngoài với chúng ta – khi bạn chán, bạn có thể nói “eugh”. Và nếu bạn thừa nhận và  cho phép tiềm thức bạn tham gia buổi nói chuyện, bạn có thể tạo ra âm thanh. Điều này có thể hơi ngớ ngẩn, nhưng sẽ giúp bạn có được âm điệu tự nhiên. “Đây là cách làm chủ ngôn ngữ, đó là những gì người diễn viên làm để khiến người nghe tin những từ ngữ đó là của bạn. Khi bạn làm chủ các ngôn ngữ và bạn nói một cách tự tin thì mọi người sẽ muốn trò chuyện với bạn”.

“Có một nhân tố chính khiến mọi người ngừng học hiệu quả một ngoại ngữ,…”

Ngay cả khi tất cả đều đồng ý rằng bạn không nên quá tham vọng, đặc biệt là khi mới bắt đầu. “Nếu có một nhân tố duy nhất ngăn cản bạn học ngoại ngữ hiệu quả, đó là chúng ta cảm thấy chúng ta phải nói giống hệt người bản ngữ – đó là một tiêu chuẩn không thể với tới mà ám ảnh chúng ta” – Pavlenko đại học Temple nói. “Sự thoải mái trong việc thể hiện là vấn đề quan trọng với tôi – hãy tìm một cách tốt để thể hiện bản thân”.

Theo đó, bạn nên thực hành từng chút và thường xuyên – mặc dù chỉ 15 phút mỗi lần, và 4 lần mỗi ngày. “Tôi nghĩ điểm tương đồng trong mỗi bài học là tốt”, Alex Rawlings, người phát triển các chuỗi hội thảo với Richard Simcott để dạy các kỹ thuật của họ. Simcott cho rằng: Ngay cả nếu bạn quá bận hoặc mệt với việc học, chỉ cần thực hành một đoạn hội thoại hoặc nghe 1 bài hát nước ngoài cũng có thể giúp.

Tại Anh, Úc và Mỹ, dễ dàng tin rằng bạn không cần phải nỗ lực nhiều. Thực sự, trước khi tôi gặp một người nói đa ngôn ngữ, họ nghĩ ám ảnh của họ là một việc khó khăn, mặc dù tôi nghĩ đây chỉ khoác lác. Tất cả những người nói đa ngôn ngữ tôi gặp hầu như rất nhiệt tình về những lợi ích tuyệt vời khi thực sự thấu hiểu ngôn ngữ khác – bao gồm cả những thay đổi như kết nối và có thêm những người bạn, ngay cả khi có rào cản về văn hóa. “Do là một người Do Thái sống ở Trung Đông, tôi đối mặt với khá nhiều thử thách”.

Harris là một ví dụ, sống tại Dubai. Nhưng tôi đã gặp được người bạn thân nhất của mình tại Lebanon” anh ấy nói. Và khi tôi chuyển đi, anh ấy nói “Khi chúng ta gặp nhau lần đầu tôi không nghĩ là tôi có thể trở thành bạn với anh và bây giờ anh lại rời đi. Tôi cảm thấy hụt hẫng”. Đó là một trong những điều ý nghĩa nhất đối với tôi”.

Judith Meyer người tổ chức buổi gặp mặt tại Berlin, nói với tôi, cô đã thấy người Ucraina và người Nga, Isarek và Palestin đều nói chuyện với nhau tại buổi gặp mặt. “Học một ngôn ngữ mới thực sự mở ra một thế giới mới đối với bạn.”